Lichaamsgerichte therapie: wat is het en wat kan je ermee?

Lichaamsgerichte therapie wint steeds meer terrein. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het lichaam een steeds belangrijkere rol speelt binnen verschillende therapievormen. Het lichaam is immers nauw verbonden met psychische problemen zoals angst, depressie of burn-out. Denk maar aan de overweldigende gevoelens in het lichaam bij angst, de futloosheid bij depressie of de extreme vermoeidheid bij een burn-out. In deze blog gaan we onder andere dieper in op wat lichaamsgerichte therapie precies is. Daarnaast bespreken we hoe deze therapievorm ingezet kan worden binnen de traumatherapie. Voor een korte kennismaking met lichaamsgerichte therapie delen we aan het einde van deze blog een aantal oefeningen waarmee je zelf aan de slag kunt.

Klik hier voor lichaamsgerichte therapie bij Feel It 2

Wat is lichaamsgerichte therapie?

Zoals de term al aangeeft richt lichaamsgerichte therapie zich op het lichaam. De overtuiging hierbij is dat gevoelens en emoties zich vast kunnen zetten in het lichaam. Dit kan aan de ene kant zorgen voor fysieke klachten zoals spierspanning, misselijk gevoel of hoofdpijn. Aan de andere kant kan het zorgen voor emotionele gevoelens zoals een brok in je keel, een steen op je maag of een snel bewegend gevoel in je maag. Bij lichaamsgerichte therapie ga je aan de slag met deze verschillende fysieke en emotionele sensaties. Door bewust contact te maken met deze lichamelijke sensaties en patronen, kunnen diepere emoties en onbewuste blokkades worden herkend en losgelaten. Door bewust contact te maken met je lichamelijke sensaties, kan de spanning die vastzit in het lichaam geleidelijk aan verminderen. Hierdoor ontstaat ruimte voor nieuwe inzichten en emotionele vrijheid. De manieren waarop je dit kan herkennen en loslaten zijn bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen, beweging en lichaamsbewustzijn.

Verschillende vormen van lichaamsgerichte therapie

Er zijn verschillende vormen van lichaamsgerichte therapie die allen een verschillende invalshoek en benadering hebben. Wel hebben ze allemaal het uitgangspunt dat lichaam en geest onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en elkaar voortdurend beïnvloeden. De verschillende therapieën onderscheiden zich van elkaar door de manier van werken en de focus op lichaam en of de geest. Zo zijn er therapievormen die zich voornamelijk richten op het werken met het lichaam en minder met de geest. Andere therapieën richten zich juist meer op een combinatie van werken met lichaam en geest. Bij deze laatste wordt de traditionele gesprekstherapie gecombineerd met lichaamsgerichte therapie. Maar bij iedere therapievorm is het uitgangspunt dat de therapeut je begeleid in het proces, je helpt bij het interpreteren van de lichamelijke signalen en een veilige omgeving biedt om je gevoelens en emoties te onderzoeken. Hieronder bespreken we 4 verschillende soorten therapieën.

Haptotherapie

Haptotherapie is een therapievorm die gebaseerd is op haptonomie. Dit is de wetenschap die zich bezighoudt met de manier waarop aanraking en contact bijdragen aan emotioneel welzijn. Haptonomie gaat ervan uit dat gevoelens en emoties zich in het lichaam manifesteren en dat aanraking een belangrijke rol speelt in het contact met onszelf en anderen. Daarbij zitten mensen vaak te veel in hun hoofd waardoor ze signalen van hun lichaam missen zoals spanning, vermoeidheid en stress. De haptotherapeut helpt je de signalen te herkennen zodat je beter begrijpt wat je nodig hebt. Het doel daarbij is het gevoelsbewustzijn vergroten, de verbinding met het lichaam te herstellen en de balans tussen denken en voelen te bevorderen. Dit gebeurt door middel van gesprekken, ervaringsoefeningen en soms lichte aanraking helpt het je beter te voelen wat er in je lichaam gebeurt.

• Gesprekken: tijdens de gesprekken ga je samen met de therapeut je gevoelens en je gedragspatronen onderzoeken. Het doel is om je te leren hoe je hier bewuste mee om kan gaan.
• Lichamelijke oefeningen: tijdens de lichamelijk oefeningen leer je bewust te voelen hoe je lichaam reageert op bepaalde situaties en hoe je spanning en stress vasthoudt.
• Aanraking: door zachte aanraking kan je leren voelen waar je spanning vasthoudt en hoe je kunt ontspannen. Dit gebeurt altijd in overleg en met respect voor je grenzen.

Bij welke klachten is haptotherapie geschikt?

Haptotherapie kan onder andere ingezet worden bij de volgende klachten en situaties:

• Stress, overspannenheid en burn-out
• Angstklachten en onzekerheid
• Moeite met aangeven van grenzen
• Trauma en onverwerkte emoties.

Lichaamsgerichte psychotherapie

Bij lichaamsgericht psychotherapie wordt er zowel aan het lichaam als aan de geest veel aandacht besteedt. Bij deze therapie wordt ervan uitgegaan dat er een wisselwerking is tussen gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties. De therapeut begeleidt jou bij het verkennen van deze wisselwerking, helpt bij het interpreteren van lichamelijke signalen en biedt een veilige omgeving om emoties te onderzoeken.

Bij lichaamsgerichte psychotherapie praat je over je problemen en ga je deze onderzoeken. Vanuit daar ga je patronen leren kennen van gedachten, gevoelens en lichamelijke sensaties en hoe deze elkaar kunnen beïnvloeden. Zo kan bijvoorbeeld een onrustig gevoel je hartslag verhogen wat een patroon van angstgedachten kan activeren. Vaak slaan we spanningen, onverwerkte emoties en trauma’s op in ons lichaam zonder dat we ons daar bewust van zijn. Deze therapie helpt je om de signalen te herkennen, gevoelens te doorvoelen en los te laten. De sessies kunnen verschillende technieken en oefeningen bevatten, zoals:

• Ademhalingsoefeningen: deze oefeningen helpen je om stress te verminderen en bewuster contact te maken met je lichaam.
• Beweging en houding: je leert hierbij hoe je lichaam reageert op emoties en stress en hoe je deze spanning los kan laten.
• Expressie van emoties: Door fysieke oefeningen of stemgebruik leer je op een veilige manier emoties te uiten in plaats van ze te onderdrukken.

Bij welke klachten is lichaamsgerichte psychotherapie geschikt?

Lichaamsgerichte psychotherapie kan onder andere ingezet worden bij de volgende klachten of situaties:

• Veel spanning of stress
• Angst, depressie of trauma
• Moeite met het uiten of verwerken van emoties
• Problemen met zelfbeeld en grenzen aangeven
• Lichamelijk klachten zonder duidelijke oorzaak

Bio-energetica

Ook binnen de bio-energetica heerst de overtuiging dat lichaam en geest nauw met elkaar verbonden zijn. Bio-energetica gaat ervan uit dat levensenergie door het lichaam stroomt en dat blokkades in deze stroom kunnen leiden tot fysieke en emotionele klachten. De basisgedachte is dat emoties niet alleen in je hoofd zitten, maar ook in je lichaam worden opgeslagen.

Emotionele spanningen en onverwerkte gevoelens kunnen zich vastzetten in het lichaam, wat kan leiden tot blokkades, stress of fysieke klachten. Bio-energetica helpt je om deze spanning lost te laten en je energie weer vrij te laten stromen door middel van ademhaling, beweging en expressie. De therapeut begeleidt jou in het verkennen van de lichamelijk sensaties en emoties, en helpt bij het loslaten van spanning en blokkades. Typische oefeningen en technieken in de bio-energetica zijn:

• Grondoefeningen: deze oefeningen zijn een belangrijk onderdeel binnen de bio-energetica en zorgen ervoor dat je steviger in je lichaam komt te staan en je beter verbonden te voelen met de grond.
• Diepe ademhaling: dit zorgt ervoor dat vastzittende energie en emoties vrijkomen, maar zorgt er ook voor dat je weer meer in contact komt met je eigen lichaam.
• Expressieve beweging: door middel van trillen, schudden of stemgebruik leer je om spanning en opgekropte emoties los te laten.
• Stretchen en lichaamshouding: hiermee kan je leren om fysieke blokkades te verkennen en los te maken.
• Zelfonderzoek: het doel hierbij is om je bewust te maken hoe je lichaam reageert op stress en emoties.

Bij welke klachten is lichaamsgerichte psychotherapie geschikt?

Bio-energetica kan onder andere ingezet worden bij de volgende klachten of situaties:

• Mensen die veel stress en spanning ervaren in hun lichaam.
• Bij het moeite hebben met het uiten of verwerken van emoties
• Bij gevoelens van futloosheid of uitgeput zijn
• Verwerking van trauma of emotionele blokkades

Traumasensitieve Yoga

Traumasensitieve yoga (TSY) is een vorm van yoga die speciaal is ontwikkeld voor mensen die te maken hebben (gehad) met trauma, chronische stress of PTSS. In tegenstelling tot traditionele yogavormen, ligt de nadruk niet op perfect uitgevoerde houdingen of fysieke prestaties, maar op het op een veilige en bewuste manier in contact komen met je lichaam. De docent creëert een veilige omgeving, en begeleid je in het verkennen van hun lichaam en biedt ondersteuning bij het ontwikkelen van zelfregulatie.

Mensen met trauma ervaren vaak een verstoord lichaamsbewustzijn. Het kan leiden tot dissociatie, waarbij het gevoel van verbinding met het lichaam verloren gaat. Dit betekent dat ze moeite kunnen hebben met het voelen van hun lichaam, emoties of grenzen. Traumasensitieve yoga helpt om op een veilige en niet-dwingende manier opnieuw verbinding te maken met het lichaam en het huidige moment. Deze vorm van Yoga richt zich op het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn en zelfregulatie zonder dat je blootgesteld wordt aan mogelijke triggers. Dit gebeurt door:

• Keuzevrijheid: je wordt uitgenodigd om te voelen wat goed voor je is en je mag zelf keuzes maken over hoe je de oefeningen uitvoert.
• Eenvoudige en rustige bewegingen: de focus ligt op voelen in plaats van presteren. Geen ingewikkelde houdingen, maar subtiele bewegingen en ademhalingsoefeningen.
• Geen fysieke correcties: in tegenstelling tot veel andere yogavormen corrigeert een traumasensitieve yogadocent geen houdingen fysiek, om te voorkomen dat deelnemers zich onveilig voelen.
• Focus op interne gewaarwording: je wordt aangemoedigd om te voelen wat er in je lichaam gebeurt, in plaats van je te richten op hoe de houding eruitziet.
• Veilige en rustige omgeving: de sessies vinden plaats in een rustige setting waarin controle en voorspelbaarheid centraal staan.

Bij welke klachten is lichaamsgerichte psychotherapie geschikt?

Trauma sensitieve yoga kan onder andere ingezet worden bij de volgende klachten of situaties:

• PTSS of andere trauma gerelateerde klachten.
• Chronische stress of burn-out.
• Angst- en paniekklachten.
• Een verstoorde verbinding met lichaam, bijvoorbeeld na langdurige stress of trauma.

Trauma verwerken met lichaamsgerichte traumatherapie

Een trauma verwerken vergt een andere aanpak dan het verwerken van niet traumatische gebeurtenissen. De reden hiervoor is dat zowel lichamelijk als geest niet om kunnen gaan met de ervaring die je gehad hebt. Dit resulteert erin dat je lichamelijk ineens overspoelt kan worden met intense gevoelens en emoties. Geestelijk kan je last krijgen van flashbacks of ernstige nachtmerries over de traumatische gebeurtenis. Dit kan leiden tot dissociatie wat bijvoorbeeld kan betekenen dat je het gevoel hebt buiten je lichaam te treden, het ervaren van een gevoel van vervreemding van jezelf of de omgeving of het hebben van gaten in je geheugen.

Stap 1 bij trauma verwerken: een veilige en vertrouwde omgeving creëren

Trauma’s gaan vaak gepaard met gevoelens van onveiligheid. Vaak ontstaan trauma’s door onveilige en overweldigende situaties zoals oorlog, mishandeling of misbruik. Daarbij is de natuurlijke reactie van een getraumatiseerd persoon om niet terug te willen naar de gebeurtenis en de gevoelens die daaraan gekoppeld zijn. Daarom is een belangrijke voorwaarde in starten met het verwerken van een trauma om een veilige en vertrouwde omgeving te creëren. Het is daarbij belangrijk dat jij je veilig voelt in de omgeving waar je bent en dat je eerst je therapeut goed gaat leren kennen om zo te ervaren of dat deze jou een veilig gevoel geeft.

Stap 2 bij trauma verwerken: lichaamsgericht werken buiten het trauma om

Wanneer je een veilig en vertrouwd gevoel hebt kan je samen met de therapeut gaan starten met lichaamsgericht werken. De focus ligt hierbij nog niet op het trauma. Trauma gerelateerde gevoelens zijn vaak te intens om mee aan het werk te gaan. Je gaat in deze stap aan de slag met ademhalingsoefeningen en gevoelens die qua intensiteit laag zijn. Op deze manier ga je op een laagdrempelige manier weer leren voelen wat er in je lichaam gebeurt. Door middel van lichaamsgerichte technieken leer je om je eigen lichaamssignalen te herkennen en te reguleren, waardoor je meer controle krijgt over je emoties en reacties. De therapeut begeleidt jou op een veilige manier bij het verkennen van de gevoelens.

Stap 3 bij trauma verwerken: lichaamsgericht werken met flashbacks en nachtmerries

Flashbacks en nachtmerries zijn vaak onderdeel van een trauma en een van de meest intense ervaringen die eraan gekoppeld zijn. Het verwerken van deze flashback en nachtmerries geeft vaak al veel verlichting. In deze stap ga je samen met je therapeut heel gecontroleerd de flashbacks en nachtmerries omhooghalen in zeer kleine stapjes. Bij elk stapje ga je samen met de therapeut voelen en ervaren hoe je lichaam reageert op dat stapje van de flashback of de nachtmerrie. Op die manier ga je op een veilige en voor jou behapbare manier je flashbacks en nachtmerries verwerken.

Stap 4 van trauma verwerken: lichaamsgericht werken met het trauma

In de 4^e stap ga je aan de slag met het daadwerkelijke trauma verwerken. Ook dit in kleine stapjes en op een tempo dat voor jou veilig voelt. Jouw therapeut houdt daarbij constant in de gaten wat de impact is van de verschillende stappen om zo in te kunnen grijpen wanneer zaken te intens worden. Door middel van exposure ga je stapje voor stapje terug naar het trauma en ga je door middel van het voelen en doorvoelen van je gevoelens en emoties, het trauma verwerken.

Lichaamsgerichte therapie GGZ

Binnen de reguliere ggz komt er steeds meer bekendheid met lichaamsgericht werken. Steeds meer therapeuten integreren elementen zoals ademhalingsoefeningen en mindfulness in hun behandeling omdat ze de positieve invloed op het welzijn van cliënten erkennen. Het doel is om cliënten meer bewust te maken van verschillende lichaamssignalen en om spanning te reguleren.

Wanneer je een therapie wil die grotendeels bestaat uit lichaamsgericht werken dan zal je meer richting de alternatieve of complementaire zorg moeten gaan. De reden hiervoor is dat de reguliere GGZ nagenoeg alleen gebruik mag maken van therapieën die gebaseerd zijn op wetenschappelijk bewijs (het zogenaamde evidence based). Veel lichaamsgerichte therapieën zoals bio-energetica en lichaamsgerichte psychotherapie zijn nog niet uitgebreid wetenschappelijk onderzocht volgens de strikte voorwaarde van de GGZ. Om deze reden vind je deze dan ook niet in de reguliere GGZ. Wel wordt er steeds meer onderzoek gedaan waardoor te verwachten is dat lichaamsgerichte interventies hun weg gaan vinden naar de reguliere GGZ.

Lichaamsgerichte oefeningen

Hier zijn een aantal makkelijke lichaamsgerichte oefeningen die je zelf kunt doen om spanning los te laten, je zenuwstelsel te kalmeren en meer in contact te komen met je lichaam. Deze oefeningen zijn eenvoudig en effectief, vooral als je last hebt van stress, angst of een overprikkeld zenuwstelsel.

1. Grondings- of aardingsoefening

Doel: Je lichaam en geest tot rust brengen door je meer geaard en aanwezig te voelen.

Hoe doe je het?

1. Ga rechtop staan met je voeten op schouderbreedte.
2. Voel hoe je voeten contact maken met de grond.
3. Buig een beetje door je knieën en duw je voeten zachtjes in de grond.
4. Stel je voor dat je wortels hebt die vanuit je voeten diep de aarde in groeien.
5. Adem rustig in en uit en voel hoe je lichaam zwaarder wordt en ontspant.

Effect: Helpt om uit je hoofd te komen, vermindert onrust en geeft een gevoel van stevigheid en stabiliteit.

2. Drukpunten voor ontspanning

Doel: Je zenuwstelsel kalmeren door lichte druk op bepaalde lichaamsdelen.

Hoe doe je het?

1. Leg je hand op je borst en voel de warmte en het gewicht van je hand.
2. Adem langzaam in en uit en merk op of je ademhaling rustiger wordt.
3. Druk zachtjes met je vingers op het kuiltje tussen je sleutelbeenderen en houd dit een paar seconden vast. Dit punt wordt vaak gebruikt om stress te verlichten.
4. Je kunt ook je handen stevig tegen elkaar wrijven en dan op je buik leggen voor een rustgevend effect.

Effect: Vermindert spanning, brengt je aandacht naar je lichaam en helpt je zenuwstelsel tot rust te komen.

3. Schudden om spanning los te laten

Doel: Opgeslagen spanning en stress loslaten uit je lichaam.

Hoe doe je het?

1. Ga staan met je voeten stevig op de grond.
2. Begin zachtjes met je handen en armen te schudden.
3. Laat het schudden geleidelijk door je hele lichaam gaan, inclusief je benen en schouders.
4. Schud alsof je spanning letterlijk van je afschudt.
5. Doe dit 1 tot 2 minuten, en eindig door even stil te staan en na te voelen.

Effect: Laat opgebouwde stress en spanning los en helpt om je energie weer vrij te laten stromen.

4. Ademhaling en zelfkalmering

Doel: Je zenuwstelsel kalmeren door bewuste ademhaling en aanraking.

Hoe doe je het?

1. Ga comfortabel zitten of liggen.
2. Leg één hand op je buik en de andere op je borst.
3. Adem diep in via je neus en voel hoe je buik omhoogkomt.
4. Adem langzaam uit via je mond en voel hoe je lichaam zachter wordt.
5. Herhaal dit 5 tot 10 keer en merk op hoe je lichaam zich ontspant.

Effect: Vermindert angst, kalmeert je zenuwstelsel en brengt je terug naar het hier en nu.

5. Wandelen met aandacht (Mindful lopen)

Doel: Stress verminderen door beweging en lichaamsbewustzijn te vergroten.

Hoe doe je het?

1. Loop langzaam en bewust, het liefst buiten in de natuur.
2. Voel hoe je voeten de grond raken bij elke stap.
3. Focus op je ademhaling en je bewegingen.
4. Kijk om je heen en neem details in je omgeving waar.
5. Als je merkt dat je gedachten afdwalen, breng je aandacht dan terug naar je voeten en ademhaling.

Effect: Helpt om spanning in het lichaam los te laten en bevordert ontspanning en focus.